ไข้เลือดออก เป็นโรคติดเชื้อที่พบได้บ่อย พบมากในเด็กอายุ 2 - 10 ปี เด็กอายุต่ำกว่า 1 ขวบ จะพบน้อยมาก ส่วนเด็กโตและผู้ใหญ่อาจพบได้บ้างประปราย อาการมักไม่รุนแรง และมักระบาดในช่วงฤดูฝนที่มียุงลายชุกชุม
สาเหตุของการเกิดไข้เลือดออก
ไข้เลือดออก เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดหนึ่งซึ่งมียุงลายเป็นพาหะสำคัญ ยุงลายชอบกัดคนในเวลากลางวัน กล่าวคือยุงลายจะกัดคนที่เป็นไข้เลือดออกก่อน แล้วจึงจะไปกัดคนที่อยู่ใกล้เคียง ยุงชนิดนี้ชอบเพาะพันธุ์ตามแหล่งน้ำนิ่งในบริเวณบ้าน เช่น น้ำในตุ่ม จานรองตู้กับข้าว ฝากะลา หลุมที่มีน้ำขัง
อาการ
เมื่อเป็นไข้เลือดออกแล้ว ผู้ป่วยจะมีอาการดังต่อไปนี้
ระยะที่ 1 ระยะไข้สูง
ผู้ป่วยจะมีไข้สูง ซึ่งเกิดขึ้นฉับพลัน มีลักษณะไข้สูงตลอดเวลา หน้าแดง ตาแดง ปวดศรีษะ กระหายน้ำ ซึม มักมีอาการเบื่ออาหาร และอาเจียนร่วมด้วยเสมอ กินยาลดไข้ก็จะไม่ลด ในบางรายจะมีอาการปวดท้องบริเวณใต้ลิ้นปี่ หรือชายโครงขวา อาจจะพบรอยจ้ำเขียวด้วยก็ได้ ผู้ป่วยจะมีไข้สูง 2-7 วัน ถ้าไม่มีอาการรุนแรงไข้จะลดในวันที่ 5 - 7
ระยะที่ 2 ระยะช็อกและมีเลือดออก
อาการจะเกิดระหว่างวันที่ 3-7 ของโรค อาการไข้จะลดลง แต่คนไข้จะมีอาการปวดท้อง และอาเจียนบ่อยขึ้น ซึม กระสับกระส่าย มือเท้าเย็น เหงื่อออก ปัสสาวะบ่อย ชีพจรเบาเต้นเร็ว ความดันต่ำ ซึ่งเป็นอาการช็อก ผู้ป่วยอาจมีอาการไม่รู้สึกตัว ปากเขียวคลำชีพจรไม่ได้ ถ้าไม่ได้รับการรักษาทันท่วงทีอาจเสียชีวิตได้ นอกจากนี้ผู้ป่วยอาจมีภาวะเลือดกำเดาออก อาเจียนเป็นเลือด มีจุดเลือดออกตามผิวหนัง ระยะที่ 2 นี้ จะกินเวลา 2 - 3 วัน ถ้าหากผู้ป่วยไม่เสียชีวิต ก็จะผ่านช่วงวิกฤตไปได้
ระยะที่ 3 ระยะฟื้นตัว
ในรายที่ผ่านระยะที่ 2 แล้ว อาการก็จะค่อยดีขึ้นกลับเข้าสู่สภาพปกติ ผู้ป่วยจะเริ่มกินอาหารได้ อาการปวดท้องจะลดลง อาการเลือดออกจะค่อย ๆ ดีขึ้น
อาการแทรกซ้อน
นอกจากภาวะเลือดออกรุนแรง ภาวะช็อคแล้วอาจเป็นปอดอักเสบ หลอดลมอักเสบแทรกซ้อนได้ หรืออาจเกิดภาวะปอดบวมน้ำได้
ถ้าท่านสงสัยว่าเป็นไข้เลือดออก ควรปฏิบัตตัวดังต่อไปนี้
- กินยาลดไข้ เช่น พาราเซตามอล ห้ามใช้ยาจำพวก แอสไพริน เพราะจะทำให้เลือดออกง่าย
- นอนพักผ่อนให้เพียงพอและดื่มน้ำมาก ๆ
- เฝ้าสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด ถ้ามีอาการดังกล่าวข้างต้น ควรมาพบแพทย์
- ในระยะที่ปวดท้องมาก อาเจียน รับประทานไม่ได้ กระสับกระส่าย ควรนำส่งโรงพยาบาลโดยด่วน
การป้องกันโรคไข้เลือดออกสามารถทำได้ดังนี้
1. ทำลายแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลาย เช่น
- ปิดฝาโอ่งน้ำและล้างโอ่งน้ำสัปดาห์ละ 1 ครั้ง
- จานรองตู้กับข้าว ควรใส่ทรายอะเบทลงไปหรือเทน้ำเดือดทุก ๆ สัปดาห์ หรือเกลือแกง 2 ช้อนชา ต่อน้ำ 1 แก้ว
- ควรเก็บกระป๋อง กะลา ยางรถยนต์เก่า ๆ ทิ้งเพื่อจะไม่เป็นที่ขังของน้ำ
- ปรับพื้นบ้าน อย่าให้เป็นหลุมเป็นบ่อ
2. ระวังไม่ให้ยุงกัด เช่น ควรนอนกางมุ้ง หรือ ทายากันยุง
อาการที่เป็นสัญญาณอันตราย ซึ่งต้องสังเกตอย่างใกล้ชิด
- อาการกระสับกระส่าย
- ปวดท้องตรงยอดอกหรือลิ้นปี่
- อาเจียนมาก
- มือเท้าเย็น
- หายใจหอบ ปากและเล็บเขียว
- มีรอยจ้ำตามตัวหลายแห่ง
"ถ้าพบอาการอย่างใดอย่างหนึ่ง ควรพบแพทย์โดยเร็ว"
ป้องกันโรคไข้เลือดออก ได้อย่างไร?
- ช่วยกันกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลาย เช่น น้ำขังในที่ต่างๆ ปิดภาชนะเก็บน้ำ ใส่ทรายอะเบท
- ระวังอย่าให้ยุงกัด นอนในมุ้ง หรือให้เด็กอยู่ในบริเวณที่มีแสงสว่างเพียงพอ
กลยุทธ์ 5 ป. และ 1 ข. ประกอบด้วย
1. เปลี่ยน เปลี่ยนน้ำในแจกัน ถังเก็บน้ำทุก 7 วัน เพื่อตัดวงจรลูกน้ำที่จะกลายเป็นยุง
2. ปิด ปิดภาชนะ น้ำกินน้ำใช้มิดชิด หลังการตักใช้น้ำทุกครั้ง เพื่อป้องกันยุงลายลงไปวางไข่
3. ปล่อย ปล่อยปลาหางนกยูง กินลูกน้ำในภาชนะใส่น้ำถาวร
4. ปรับปรุง ปรับปรุงสิ่งแวดล้อมให้ปลอดโปร่ง โล่ง สะอาด ลมพัดผ่าน ไม่เป็นที่เกาะพักของยุงลาย
5. ปฏิบัติเป็นประจำ ปฏิบัติเป็นประจำจนเป็นนิสัย และ 1 ข. ขัดไข่ยุงลาย
เนื่องจากยุงลายจะไข่เหนือระดับน้ำ 1 - 2 เซนติเมตร เมื่อมีน้ำมาเติมจนท่วมหลังไข่ จะฟักตัวเป็นลูกน้ำ แต่หากไม่มีน้ำมาเติมจนท่วม ก็จะแห้งติดผนังภาชนะอย่างนั้น เมื่อมีน้ำมาท่วมเมื่อใด ไข่ก็พร้อมแตกตัวเป็นลูกน้ำภายใน 30 นาที ในช่วงชีวิตประมาณ 60 วันของยุงลายตัวเมีย 1 ตัว ไข่ครั้งละ 50 - 150 ฟอง 4 - 6 ครั้ง จำเป็นต้องมีการขัดไข่ยุงลายในภาชนะโดยใช้ใยขัดล้าง หรือแปรงชนิดนุ่ม ช่วยในการการขัดล้างและทิ้งน้ำที่ขัดล้างนั้นบนพื้นดิน เพื่อให้ไข่แห้งตาย
